Anomalie temperatur na świecie według danych NASA GISS w marcu 2016 roku
17 gru 2018

Klimat – to ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji charakterystyczny przebieg stanów pogodowych dla danego obszaru. Jest on wynikiem współdziałania promieniowania słonecznego, cyrkulacji atmosfery, obiegu wody i czynników geograficznych. Termin „klimat” odnosi się zawsze do długich przedziałów czasu. Przy jego charakterystyce wykorzystuje się wyniki pomiarów i obserwacji meteorologicznych za okres kilkudziesięcioletni, a okres 10-letni jest przyjmowany za najkrótszy w badaniach klimatu.

  • Klimat naszej planety od milionów lat podlega ciągłej ewolucji.
  •  Aktywność słoneczna, cykliczne zmiany orbit naszej planety, grubość pokrywy śnieżno-lodowej, a także stężenie aerozoli i gazów cieplarnianych w atmosferze od zawsze wpływały na średnią roczną temperaturę, czy poziom mórz na Ziemi.
  • W ostatnich dwóch stuleciach obserwujemy drastyczne przyspieszenie tempa zmian klimatycznych.
  • Podstawowym czynnikiem kształtującym tempo tych zmian okazuje się emisja dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych powstających podczas eksploatacji paliw kopalnych.

Co to jest pogoda, a co to klimat?

Pogoda jest stanem atmosfery w danym miejscu i czasie, określanym przez jej składniki (elementy). Zaliczamy do nich:

  • temperaturę powietrza,
  • ciśnienie atmosferyczne,
  • wilgotność,
  • opady i osady atmosferyczne,
  • prędkość i kierunek wiatru,
  • zachmurzenie,
  • natężenie promieniowania słonecznego,
  • zjawiska atmosferyczne.

Klimat natomiast to charakterystyczny dla danego obszaru zespół zjawisk i procesów atmosferycznych (czyli warunków pogodowych), kształtujący się pod wpływem właściwości fizycznych i geograficznych tego obszaru, określony na podstawie wyników wieloletnich obserwacji i pomiarów meteorologicznych w okresie przynajmniej 30 lat. Obrazują go elementy (składniki) klimatu, które są takie same jak składniki pogody, ale odnoszą się do dłuższych okresów. Są to przykładowo:

  • średnia miesięczna lub roczna temperatura powietrza,
  • średni roczny lub miesięczny układ ciśnienia atmosferycznego,
  • rozkład wilgotności powietrza (roczny, miesięczny),
  • miesięczne lub roczne zachmurzenie,
  • średnia suma opadu rocznego,
  • średnia liczba dni w roku z opadem, mgłą, burzą itp.,
  • średni roczny lub sezonowy układ wiatrów.

Od czego zależy klimat?

Klimat na kuli ziemskiej jest silnie zróżnicowany, w związku z czym geografowie badają czynniki, które mają na niego znaczący wpływ. Wyróżniono trzy grupy geograficznych czynników klimatotwórczych.

  1. Pierwsza z nich to czynniki strefowe – przede wszystkim szerokość geograficzna i związany z nią zróżnicowany strefowo dopływ promieniowania słonecznego. Mają one ogromny wpływ na klimat i przejawiają się w:
    • strefowym zróżnicowaniu temperatury powietrza, uzyskującej najwyższe wartości w strefie międzyzwrotnikowej;
    • globalnej cyrkulacji atmosferycznej, kształtującej układ ośrodków barycznych i strefy stałych wiatrów;
    • strefowym zróżnicowaniu rocznych sum opadów.
  2. Druga grupa czynników klimatotwórczych to czynniki astrefowe. Zaliczamy do nich przede wszystkim:
    • rozkład lądów i mórz, który silnie modyfikuje czynniki strefowe, powodując zmniejszenie amplitud temperatury nad powierzchnią wody i w jej pobliżu oraz zwiększenie tych amplitud w głębi lądów; różnice temperatury między lądem i obszarami wodnymi są przyczyną cyrkulacji monsunowej i wiatrów o typie bryzy; także opady są przeważnie większe w sąsiedztwie zbiorników wodnych;
    • prądy morskie (oceaniczne), które przynoszą opady i podnoszą temperaturę na wybrzeżu (prądy ciepłe) albo wywołują suszę i ochładzają wybrzeża (prądy zimne), niekiedy stają się decydującym czynnikiem klimatycznym;
    • wysokość nad poziomem morza i rzeźba terenu– w górach i na wyżynach jest chłodniej, ciśnienie atmosferyczne jest niższe, a opady i usłonecznienie zależne od ekspozycji stoków gór; pasma górskie tworzą naturalną zaporę w przepływie mas powietrza; jest to przyczyną występowania specyficznych wiatrów typu fenowego i opadów orograficznych;
    • pokrycie terenu– szata roślinna wpływa na złagodzenie dobowych i rocznych wahań temperatury, zwiększa wilgotność i parowanie, stanowi barierę dla wiatrów wiejących blisko powierzchni; lasy równikowe są regulatorem warunków klimatycznych w skali globalnej dzięki ogromnej transpiracji i wiązaniu dwutlenku węgla w procesie fotosyntezy; obszary niepokryte bujną roślinnością ulegają mocnemu wpływowi promieniowania słonecznego w dzień oraz intensywnemu wypromieniowaniu w nocy, co prowadzi do dużych dobowych amplitud temperatury; obszary pokryte śniegiem i lodem w znacznym stopniu odbijają promieniowanie słoneczne.
  3. Trzecia grupa to czynniki wynikające z działalności człowieka.

Warto poczytać:

Strefy klimatyczne kuli ziemskiej

Źródło: Strefy klimatyczne kuli ziemskiej – www.epodreczniki.pl, autor: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0, http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode;